नवी दिल्ली: भारताच्या सामाजिक क्षेत्रातील निधी गेल्या पाच वर्षांत सुमारे 13% स्थिर दराने वाढला आहे, आणि आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये तो अंदाजे 25 लाख कोटी रुपये (300 अब्ज डॉलर्स) पर्यंत पोहोचण्याची शक्यता आहे. तथापि, ही वाढ NITI आयोगाच्या अंदाजापेक्षा सुमारे 14 लाख कोटी रुपये (170 अब्ज डॉलर्स) कमी आहे. हे अंतर आर्थिक वर्ष 2029 पर्यंत सुमारे 16 लाख कोटी रुपये (195 अब्ज डॉलर्स) पर्यंत वाढण्याची शक्यता आहे.
आर्थिक वर्ष 2029 पर्यंत सामाजिक क्षेत्रातील खर्चाचा अंदाज
भारताचा सामाजिक क्षेत्रातील खर्च आर्थिक वर्ष 2029 पर्यंत अंदाजे 45 लाख कोटी रुपये (550 अब्ज डॉलर्स; जीडीपीच्या 9.6%) पर्यंत वाढण्याची शक्यता आहे, ज्यात सार्वजनिक निधीचा वाटा सुमारे 95% राहील. आरोग्य सेवा क्षेत्रातील खर्च वेगाने वाढत आहे, जो महामारीनंतरच्या उच्च तरतुदीमुळे समर्थित आहे, तर शिक्षण क्षेत्रातील खर्च मध्यम गतीने वाढण्याची शक्यता आहे.
खाजगी क्षेत्रातील निधी वाढ
बेन अँड कंपनी आणि दसरा यांनी आज जारी केलेल्या नवीनतम इंडिया फिलॅन्थ्रॉपी रिपोर्ट 2025 (IPR) नुसार, खाजगी क्षेत्रातील निधी आर्थिक वर्ष 2024 मध्ये मामुली 7% वाढून 1.3 लाख कोटी रुपये (16 अब्ज डॉलर्स) पर्यंत पोहोचला. पुढील पाच वर्षांत खाजगी क्षेत्रातील निधी 10% ते 12% दराने वार्षिक वाढण्याची शक्यता आहे, जो प्रामुख्याने अल्ट्रा-हाय-नेट-वर्थ व्यक्ती (UHNIs), हाय-नेट-वर्थ व्यक्ती (HNIs), श्रीमंत व्यक्ती आणि CSR मुळे प्रेरित आहे.
खाजगी क्षेत्र आणि कुटुंबीय दानाची भूमिका
बेन अँड कंपनीचे पार्टनर अर्पण शेठ म्हणाले, “खाजगी क्षेत्रातील निधी, विशेषत: भारतातील अति-श्रीमंत व्यक्ती आणि कुटुंबीय व्यवसायांकडून, केवळ देणगी देण्याबद्दल नाही—तो परिवर्तनात्मक बदल घडवून आणण्याबद्दल आहे. आपण पाहतो की अधिकाधिक कुटुंबे दीर्घकालीन आणि सामरिक देणग्यासाठी वचनबद्ध होत आहेत, या क्षेत्राची अंडरफंडेड आणि विशिष्ट कारणे सोडवण्याची क्षमता आजपर्यंत कधीही नव्हती. योग्य समर्थन आणि पायाभूत सुविधांसह, खाजगी क्षेत्रातील निधी भारताच्या सामाजिक परिदृश्याला पुन्हा आकार देऊ शकतो, जो पुढील पिढ्यांसाठी शाश्वत प्रभाव निर्माण करू शकतो.”
कुटुंबीय व्यवसायांचे CSR मध्ये अग्रगण्य योगदान
कुटुंबीय व्यवसाय भारताच्या CSR लँडस्केपमध्ये केंद्रीय भूमिका बजावत आहेत, जे 2014 च्या कायदेशीर बंधनापूर्वीपासून सामाजिक जबाबदारीला प्रोत्साहन देत आहेत. हे व्यवसाय दरवर्षी खाजगी क्षेत्रातील CSR खर्चाच्या 65%-70% हिस्सा आहेत—जे सुमारे 18,000 कोटी रुपये (2.2 अब्ज डॉलर्स) आहे, तर खाजगी क्षेत्रातील कंपन्यांचे एकूण योगदान 85% आहे. विशेषतः, शीर्ष 2% कुटुंबीय व्यवसाय या विभागातील एकूण CSR निधीच्या 50%-55% योगदान देतात, जे काही प्रमुख खेळाडूंची मोठी भूमिका दर्शवते.
कुटुंबीय दानाची परंपरा
दसराच्या सह-संस्थापक आणि पार्टनर नीरा नुंदी म्हणाल्या, “पिढ्यान्पिढ्या, कुटुंबांनी मूल्य-आधारित देणग्याद्वारे भारताच्या प्रगतीला आकार दिला आहे. योग्य समर्थनासह, भारतातील आणि प्रवासी कुटुंबे उच्च-प्रभावी ना-नफा संस्थांना मजबूत करू शकतात, सामाजिक नाविन्यता चालवू शकतात आणि भारताला जागतिक विकासातील नेते म्हणून स्थापित करू शकतात.”
CSR आणि HNI योगदानात वाढ
CSR खर्च, ज्यामध्ये खाजगी क्षेत्र आणि कुटुंबीय व्यवसायांचे योगदान समाविष्ट आहे, FY19 मधील 23% वरून FY24 मध्ये 25% पर्यंत वाढले आहे आणि पुढील पाच वर्षांत 10-12% दराने वार्षिक वाढण्याची शक्यता आहे. दुसरीकडे, HNI आणि श्रीमंत दात्यांचे एकूण देणगी FY24 मध्ये 11% वाढले आहे, जे HNI आणि श्रीमंत लोकसंख्येतील वाढीमुळे आहे. त्यांचे देणगी पुढील पाच वर्षांत 12-14% दराने वार्षिक वाढण्याची शक्यता आहे. त्याउलट, UHNIs—जे सामान्यत: मोठ्या प्रमाणात देणगी देतात—त्यांचे देणगी त्याच कालावधीत 22-24% दराने वेगाने वाढण्याची शक्यता आहे.
दानक्षेत्रातील उदयोन्मुख प्रवृत्ती
GivingPi च्या माहितीनुसार, दानक्षेत्रात काही महत्त्वाचे बदल दिसत आहेत. कुटुंबे अंडरफंडेड आणि विशिष्ट कारणांना जसे की लिंग, समानता, विविधता आणि समावेश (GEDI), हवामान कृती, कला आणि संस्कृती, आणि प्राणी कल्याण यांना समर्थन देत आहेत. ते सहकार्यात्मक प्रयत्नांमध्ये गुंतवणूक करून आणि क्षेत्रीय क्षमता आणि संस्था बांधून दानाच्या पायाभूत सुविधांना मजबूत करत आहेत.
महिला आणि नवीन पिढीच्या दात्यांची वाढती भूमिका
55% कुटुंबांमध्ये महिला त्यांच्या देणगीच्या प्राधान्यांना आकार देत आहेत, तर 33% कुटुंबांमध्ये आंतर-पिढी आणि नवीन पिढीचे दाते त्यांच्या दानाला आकार देत आहेत, जे अधिक समावेशक, विविध आणि भविष्योन्मुख निर्णय घेण्याच्या दिशेने एक बदल दर्शवते. कुटुंबीय दान अधिक संरचित होत आहे, ज्यामध्ये 65% कुटुंबे त्यांच्या दानाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी समर्पित कर्मचारी नियुक्त करत आहेत. याशिवाय, 41% कुटुंबे केवळ अनुदान देण्यावर लक्ष केंद्रित करत आहेत, तर 23% कुटुंबे अनुदान देण्यासोबतच थेट कार्यक्रम अंमलबजावणीमध्ये सहभागी आहेत.
दान समर्थन पायाभूत सुविधांना मजबूत करणे
कुटुंबांच्या संपत्तीतील वाढीचा प्रतिबिंब कुटुंबीय कार्यालयांच्या संख्येत सात पट वाढीत दिसून येतो, जे 2018 मध्ये 45 वरून 2024 मध्ये 300 पर्यंत पोहोचले आहे. हे संस्थात्मक, बहु-पिढीगत आणि मूल्य-आधारित दानाला गती देऊ शकते. सध्या, 40% दान समर्थन संस्था कुटुंबांना सेवा देत आहेत. कुटुंबीय दानासाठी अधिक सामरिक सेवा आणि संरचित समर्थन पुढील पाच वर्षांत 50,000-55,000 कोटी रुपये (6-7 अब्ज डॉलर्स) अतिरिक्त दान मुक्त करू शकते.
भारताच्या वाढत्या प्रवासी समुदायाचा दानासाठी वापर
घरगुती दानाव्यतिरिक्त, भारताचा वाढता प्रवासी समुदाय—जो 2019 मध्ये 18 दशलक्ष वरून 2024 मध्ये 35 दशलक्ष पर्यंत वाढला आहे—देशाच्या सामाजिक क्षेत्रासाठी जागतिक दान निधी वाहून आणण्याची एक महत्त्वाची संधी आहे. तथापि, जागरूकतेचा अभाव आणि मर्यादित दान पायाभूत सुविधा प्रमुख अडथळे आहेत. दान समर्थन इकोसिस्टमला मजबूत करणे हे हे अंतर भरून काढण्यासाठी आणि घरगुती आणि जागतिक दात्यांकडून अधिक योगदान गोळा करण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
2047 साठी विकसित भारताची दृष्टी
भारत स्केलेबल आणि खर्च-प्रभावी सामाजिक नाविन्यतेचे केंद्र म्हणून उदयास येत असताना, धैर्यशील आणि जोखीम सहन करणारे कुटुंबीय दान निधी एक शक्तिशाली शक्ती बनू शकते. दान पायाभूत सुविधांना मजबूत करणे ही क्षमता मुक्त करण्यासाठी आणि 2047 साठी विकसित भारताच्या दृष्टीला पुढे नेण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
(India CSR)
हिंदी में पढ़ें: परिवारिक दान और CSR अगले पांच वर्षों में 50,000-55,000 करोड़ रुपये अतिरिक्त धन जुटा सकते हैं: रिपोर्ट
Read in English: Family philanthropy and CSR could unlock additional Rs 50,000–55,000 crore in the next five years: Report
Also Read in Bengali: পরিবারের দান এবং CSR আগামী পাঁচ বছরে অতিরিক্ত 50,000-55,000 কোটি টাকা আনলক করতে পারে: রিপোর্ট
Also Read in Telugu: భారతదేశంలో ఫ్యామిలీ ఫిలాంత్రఫీ మరియు CSR ద్వారా వచ్చే ఐదేళ్లలో అదనంగా ₹50,000-₹55,000 కోట్లు సమీకరించే అవకాశం: నివేదిక
Also Read in Tamil: CSR: இந்தியாவில் குடும்ப தொண்டு மற்றும் கார்ப்பரேட் சமூகப் பொறுப்பு (CSR) மூலம் அடுத்த 5 ஆண்டுகளில் கூடுதல் ₹50,000-₹55,000 கோடி திரட்ட வாய்ப்பு: அறிக்கை
📢 Partner with India CSR
Are you looking to publish high-quality blogs or insert relevant backlinks on a leading CSR and sustainability platform? India CSR welcomes business and corporate partnership proposals for guest posting, sponsored content, and contextual link insertions in existing or new articles. Reach our highly engaged audience of business leaders, CSR professionals, NGOs, and policy influencers.
📩 Contact us at: biz@indiacsr.in
🌐 Visit: www.indiacsr.in
Let’s collaborate to amplify your brand’s impact in the CSR and ESG ecosystem.
